Nederlanders met een kantoorbaan turen al zo’n acht maanden thuis naar hun beeldscherm. Hoogste tijd om voorzichtig de balans op te maken. Wat zijn de effecten van ons massale thuiswerken? Eén ding is zeker: het kantoor is verre van verleden tijd

Het systeemplafond. Blauwe tapijttegels. Automatenkoffie. Collega’s die je vaker ziet dan je geliefden. Twee keer per dag in de file of in propvol openbaar vervoer. Wie een jaar geleden had gehoord dat hij dat binnenkort nog eens zou missen, had op zijn minst een wenkbrauw opgetrokken. Diepe kantoorheimwee? Dan moest er wel iets heel geks gebeuren. Zeg, een wereldwijde pandemie.

Met de tweede coronagolf in volle gang is het einde van het massale thuiswerken voorlopig niet in zicht. Wat voor langetermijneffecten kunnen we daarvan verwachten? Luidt thuiswerken het einde van het kantoor in, of eerder een krachtige doorstart? Wat zijn de voordelen en valkuilen? En misschien wel de belangrijkste vraag: wat doet thuiswerken met onze gezondheid, fysiek en mentaal?

Een breed TNO-onderzoek geeft reden tot voorzichtig optimisme. Het aantal gerapporteerde burn-outklachten bleek in de eerste golf niet gestegen, en 9 van de 10 ondervraagden waren tevreden over de werk-privébalans. Daarbij moet worden aangetekend dat het onderzoek vóór de tweede golf werd gepubliceerd – en dat cijfers zelden het complete verhaal weergeven. Een combinatie van cijfers en persoonlijke inzichten en ervaringen doet dat mogelijk wel.

‘Werkgevers geven hun personeel meer vertrouwen’

Fysieke klachten

Elyse Nijsse adviseerde in haar moederland Australië onder meer de overheid over veiligheid en gezondheid op de werkvloer. In Nederland werkte ze voor het platform Healthy Workers.

‘Thuiswerken kan bijdragen aan je fysieke gezondheid’, vertelt ze via Zoom. ‘Er is meer tijd om tussendoor te sporten, of om in je keuken een gezonde lunch te maken. Een serieus risico is wel dat de thuisomgeving zelden is afgestemd op lange werkdagen. De verlichting en de luchtkwaliteit zijn vaak minder goed dan op kantoor. Dat kan leiden tot hoofdpijn. Thuis is het ook vaak stoffiger. En lang niet iedereen heeft een ergonomisch verantwoorde werkplek – het is goed denkbaar dat thuiswerken op de langere termijn leidt tot een toename in rugklachten.

Daarnaast bestaat het risico dat mensen thuis juist mínder bewegen. In kantoren zijn de keukens en toiletten vaak bewust op een afstandje van de werkplekken geplaatst, zodat werknemers even achter hun bureau vandaan zijn en in beweging komen – en onderweg collega’s ontmoeten. Dat gebrek aan sociale interactie is zeker ook een gezondheidsrisico, op het mentale vlak.’

Onlineborrelpakket

Het gemis van echte interactie wordt beaamd door Jolanda Stokman, hr-manager van recruitmentbureau YoungCapital – en door de medewerkers zelf. Op het hoofdkantoor werkten voor corona dagelijks 450 man. Nu zijn dat er op een drukke dag dertig.

‘Uit een enquête die we onder onze mensen hebben uitgestuurd, blijkt dat de werk-thuisbalans goed is’, zegt Stokman. ‘Mensen kunnen gefocust aan het werk, worden iets minder snel afgeleid dan op kantoor. En door het gebrek aan reistijd blijft er meer tijd over om te sporten of om eropuit te gaan met de kinderen. Dat geeft rust. Zulke ontwikkelingen zijn goed voor de gezondheid.’

Voor sommige activiteiten blijft het kantoor onmisbaar. ‘Iemand inwerken gaat live echt het best. En pas nog, voor een groot project, moesten we in korte tijd honderden mensen werven. Zulke projecten gaan veel beter in teamverband. Dan voel je de positieve energie rondgaan en kun je elkaar echt motiveren.’

De overwegend jonge medewerkers zeiden de sfeer en het sociale contact te missen: ‘Daar proberen we alternatieven voor te vinden. Recentelijk hebben we iedereen een borrelpakket gestuurd, zodat we met z’n allen online kunnen borrelen. Ook gezellig, maar hetzelfde als echt samen proosten en iemand in de ogen kijken wordt het natuurlijk nooit.’

Lars van Wieren (38) is oprichter en ceo van Starred. Zijn bedrijf maakt software die feedback verzamelt over het recruitmentproces en tevredenheid onder werknemers. Voorafgaand aan de pandemie werkten dagelijks 26 mensen op het hoofdkantoor in Amsterdam. Nu maximaal vier. De rest werkt thuis – al noemt Van Wieren het bewust ‘werken op afstand’, om te benadrukken dat er niet noodzakelijkerwijs vanuit het eigen­ huis gewerkt hoeft te worden. Liever niet, zelfs.

‘Je ziet een sterke emancipatie van de werknemer’

Regelmatig naar buiten

De huidige situatie bewijst volgens hem dat mensen ook op afstand productief kunnen zijn. ‘Dat is wel een voordeel: werkgevers worden losser, geven hun personeel meer vertrouwen.’ Maar er zijn absoluut gevaren, meent Van Wieren. ‘Ik geloof sterk in de scheiding van werk en huis. Nu we in de tweede golf zitten, is het lastig om bijvoorbeeld vanuit een koffietent te werken, maar ik raad iedereen aan om regelmatig naar buiten te gaan.’

In de zomer is thuiswerken goed te doen, zegt hij, ‘maar de wintermaanden worden straks wel héél lang, en de muren komen dan echt wel op je af.’ Van Wieren zette de eigen feedbacktools in om te kijken hoe het nu bij zijn eigen mensen gaat. Wat blijkt: de output is prima, maar collega’s missen het samenwerken, de creativiteit die daarbij vrijkomt, maar ook de verbondenheid. ‘In de toekomst zal er vast op afstand meer uitvoerend werk worden gedaan, maar ik geloof sterk dat de échte samenwerking nog steeds op kantoor zal plaatsvinden.’

Mattijs Kaak is oprichter en partner van Ditt Officemakers. In samenwerking met een Nederlandse kantoorontwikkelaar en -belegger organiseerde hij afgelopen zomer een serie workshops over de toekomst van het kantoor.

‘De ontwikkelingen die we met een groepje specialisten bespraken waren al voorafgaand aan corona in gang gezet, maar de pandemie heeft ze in een stroomversnelling gebracht. Je ziet onder meer een sterke emancipatie van de medewerker. Voorheen móést je naar je werk. Als je baas een kantoor huurde in een slecht gebouw, had je pech. Dat is nu, zeker met thuiswerken als sterk massaal alternatief, ondenkbaar geworden.’

Het is volgens Kaak goed mogelijk dat kantoren in de toekomst veel meer vraaggestuurd gaan werken; ze worden aangepast aan de wensen van de gebruiker. ‘De wensen en ervaringen van de gebruiker zou je dan kunnen terugzien op TripAdvisor-achtige platforms, die de populariteit van een bepaalde kantoorlocatie dan weer beïnvloeden.’

De veranderingen die Kaak voorziet variëren van praktisch, binnen de kantoormuren – meer nieuwe ruimtes om te kunnen videobellen –, tot meer conceptueel: ‘De term “kantoor” kan bij de jongere generatie al weerstand oproepen. Daar kun je alternatieven voor bedenken­. Mixed presence office, bijvoorbeeld.’ Hoeveel er ook verandert, de behoefte aan inspirerende werkplekken om samen te komen zal ook na de pandemie blijven bestaan: ‘Je kunt niet alles via Teams doen. Het is goed om kritisch na te denken over het nut van meetings, maar soms zijn die gewoon keihard nodig.’

Winterse lockdown

Hoelang de tweede golf inmiddels ook lijkt te duren, om nog maar te zwijgen van de pandemie, het is wat vroeg voor al te stevige conclusies over de langetermijneffecten van het thuiswerken. Vooralsnog lijken de voor- en nadelen aardig in evenwicht, en lijken de negatieve effecten op de moraal – het gemis aan verbondenheid en teamspirit – zwaarder dan die op onze gezondheid. Maar de kans dat die twee elkaar sterker negatief beïnvloeden naarmate de tweede, winterse lockdown voortduurt is reëel.

Hoe onzeker de nabije toekomst ook mag zijn, over één ding zijn de betrokkenen het eens: het kantoor is verre van verleden tijd. Je hoeft geen ziekelijke optimist te zijn om in te zien dat de pandemie ook tot verbeteringen van de werksituatie kan leiden, zowel thuis als op kantoor. Een welkom bijverschijnsel van een bitter pijnlijk virus.

Lees het hele artikel op fd.nl