Het was een wilde achtbaanrit voor de arbeidsmarkt de afgelopen 1,5 jaar: van krapte begin 2020, naar nauwelijks vacatures gedurende het jaar, naar nauwelijks sollicitanten nu. Hoe is dat zo snel gegaan? En wat gebeurt er als we straks het virus achter ons laten? We vroegen het 4 arbeidsmarktexperts een paar maanden geleden voor ons magazine YOUNG. Niet wetende dat de arbeidsmarkt er nu al anders uit zou komen te zien. Hun voorspellingen zijn inmiddels deels uitgekomen én in een stroomversnelling gekomen. Volgt de rest ook?

Terug naar het begin

“Het was een grote schok.” Aan het woord is Rob Groot, commercial director bij YoungCapital. Hij denkt terug aan maart 2020, toen duidelijk werd dat Nederland niet ontkwam aan de besmettelijke greep van het coronavirus. “Bedrijven zetten direct een streep door veel kostenposten, zoals marketing, training en personeel. Niemand mocht meer starten en aflopende contracten werden niet verlengd. De wereld stond even stil.”

De NOW-regeling kon niet voorkomen dat het aantal werklozen opliep van 277.000 aan het begin van 2020 tot 419.000 aan het eind van de zomer. Voornamelijk flexwerkers verloren hun baan. 40 procent van de 322.000 banen die wegvielen in het eerste kwartaal kwam voor rekening van de uitzendbureaus. Zo’n sterke daling werd nooit eerder gemeten door het CBS.

Van dieptepunt naar hoogtepunt

In het derde kwartaal liet de arbeidsmarkt juist weer ongekende veerkracht zien. De versoepeling van de coronamaatregelen leidde tot een recordstijging in banen en 16.000 vacatures. De werkloosheid daalde tot 386.000 aan het eind van het jaar. Ter vergelijking: op het hoogtepunt van de vorige crisis waren 700.000 mensen werkloos.

Flexstrateeg Wim Davidse vindt dan ook dat Nederland het geweldig doet gezien de omstandigheden. “Maar zoom je in, dan zie je echter grote verschillen. Mensen met een vast contract voelen er niet zoveel van, maar bijna één op de vijf flexwerkers is zijn of haar baan kwijtgeraakt. Dat is fors.”

Jonge flexwerkers vangen de klap op

Net als bij de vorige crises zijn het dus de flexwerkers die het meeste te lijden hebben. Jongeren worden extra hard geraakt. 18- tot 25-jarigen hebben vaker een flexcontract (68 procent) dan 25-plussers (27 procent). Ook werkten er veel jongeren in de zwaarst getroffen sectoren, zoals de horeca en detailhandel. De jeugdwerkloosheid liep dan ook snel op: van 6,3 procent begin 2020 naar 11 procent in augustus, om op een jaargemiddelde van 9,1 procent uit te komen.

Daar maakt Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt, zich zorgen over. Hij vreest dat jongeren door de verruiming op de arbeidsmarkt zullen worden overgeslagen. “Als zij niet de kans krijgen om ervaring op te doen, komen ze in een vicieuze cirkel terecht: geen ervaring betekent geen werk, dus geen ervaring. Dat moeten we voorkomen.”

Wim is een stuk optimistischer gestemd: “Een jeugdwerkloosheid van 9 procent valt hartstikke mee. We begonnen vorig jaar als een van de beste landen van Europa. Zo erg als bij de vorige crisis, 14 procent, is het nog lang niet. Bovendien weten we dat jongeren altijd als eerste weer aan de bak komen.”

Werkgevers willen meer flex

Ook flexwerk trekt traditiegetrouw als eerste aan na een crisis, doordat bedrijven in onzekere tijden huiverig zijn om mensen in vaste dienst te nemen. In een CBS-enquête gaf één op de zeven bedrijven aan een flexibeler personeelsbestand te willen opbouwen vanwege de coronacrisis. Het is dan ook niet verrassend dat de uitzendbranche het herstel al heeft ingezet.

“Corona heeft werkgevers nog bewuster gemaakt van de noodzaak van een flexibele schil”, zegt Bram Bosveld, mede-oprichter van YoungCapital. “Ik spreek regelmatig ondernemers die door de WAB (Wet Arbeidsmarkt in Balans) meer vaste contracten hebben uitgedeeld. Ze dachten: er is krapte, ik heb genoeg werk, waarom niet? Nu zeggen ze: ‘Had ik dat maar nooit gedaan.’ Juist in onzekere tijden voorziet uitzenden in een behoefte. Niet alleen voor werkgevers, bij het op- en afschalen, maar ook voor werknemers: wij begeleiden je naar ander werk als het jouwe wegvalt.”

Van werk naar werk

Rob vindt het jammer dat de politiek zich vaak anti-flex uitspreekt. “Ik erken dat er pijn zit bij mensen die tegen hun wil worden rondgepompt van het ene tijdelijke contract naar het andere. Daar moeten we inderdaad iets aan doen. Maar voor heel veel mensen is uitzendwerk een uitkomst. Ze gebruiken het als een opstap naar vast werk, als bijbaan, als mogelijkheid om van branche te switchen of als inkomen naast het opstarten van een eigen bedrijf.”

“Uitzendwerk kan helpen bij alle transities op de arbeidsmarkt”, vindt ook Ton. “Het overstappen van de ene naar de andere sector is een heel moeilijk vraagstuk in ons land. Iedereen die daarbij kan helpen, is welkom.”

Krapte blijft de trend

Hoe verwachten de experts dat de arbeidsmarkt zich de komende twee jaar zal ontwikkelen? Daarover zijn ze het in grote lijnen eens: als de NOW-steun stopt, zien we pas hoeveel verborgen leed er is. Reorganisaties en faillissementen behoren tot de lijn der verwachting.

Wim verwacht dat de werkloosheid zal oplopen, maar dat de krapte ook binnen een paar jaar weer terug is door de vergrijzing. Volgens hem zit de grote uitdaging in de mismatch tussen vraag en aanbod. Wie ontslagen wordt, kan vaak niet zomaar aan de slag in een totaal andere branche.

Daar sluit Ton zich bij aan. “Het tekort in sectoren als onderwijs en zorg is niet in één klap opgelost. Daarnaast hebben mensen die gewoon doorwerken minder geld uitgegeven; ze zijn niet op vakantie geweest, niet uit eten, niet naar de bioscoop. Als alles weer open mag, zullen zij flink spenderen. En dan zullen koks snel weer net zo schaars zijn als voorheen.”

Wim voorspelt dat er nieuwe vormen van wendbaarheid komen binnen en tussen bedrijven. “Werkgevers hebben het al jaren over interne multi-inzetbaarheid. Ik zie al bureaus die dit een stap verder brengen door ook externe flexibiliteit te verzorgen. Zo kan bedrijf X bijvoorbeeld een werknemer ‘uitlenen’ aan bedrijf Y als X minder werk heeft.”

De verandering bijbenen

Waar zou de arbeidsmarkt nog meer bij gebaat zijn? Ton wil een arbeidsvormneutraal speelveld creëren, waarbij flexwerkers hetzelfde behandeld worden als hun collega’s in vaste dienst. “Ook scholing hoort daarbij. We hebben er allemaal baat bij als mensen zich blijven ontwikkelen.”

Bram vindt dat de politiek minder focus moet leggen op het vaste contract als heilige graal en meer op blijvende ontwikkeling van werknemers. “Het is niet alleen de verantwoordelijkheid van de werkgever, maar ook van de werknemer om relevant te blijven op de snel veranderende arbeidsmarkt.”

Wim is bang dat de wetgevers ons ‘twintig jaar terug in de tijd’ brengen. Hij doelt hiermee op het advies van de Commissie Borstlap (januari 2020). “Een keurige, diepgaande analyse, maar compleet waardeloos. Er zit nul visie op de nieuwe wereld in. Dat komt doordat ze de verkeerde vraag stellen: er is te weinig vast en te veel flex, hoe kunnen we dat weer omdraaien? Dat terwijl de vraag eerder is: hoe gaan we uitdagingen als vergrijzing, meer hoogopgeleide mensen, verdwijnende beroepen, omscholing en digitalisering met elkaar regelen?”

Onder druk ontstaan diamanten

Gelukkig zijn er ook positieve effecten van de coronacrisis te noemen. Zo staat Bram bijvoorbeeld versteld van de snelheid waarmee de digitalisering zich heeft ontwikkeld. “Toen wij twintig jaar geleden met YoungCapital begonnen, wilden we al digitaal laten solliciteren. De wereld was er alleen nog niet klaar voor. Nu doen we niet anders.”

Corona heeft daarnaast een flinke lans gebroken voor thuiswerken en tegelijkertijd nieuwe waardering opgeleverd voor het sociale aspect van werk. “We hebben geleerd hoe we toch in een team kunnen functioneren zonder fysiek aanwezig te zijn, maar ook wanneer dat niet meer leuk is”, zegt Bram. “Werk heeft een grote sociale waarde. We zien dat onze flexkrachten die naar kantoor mogen gemiddeld genomen gelukkiger zijn dan flexkrachten die volledig vanuit huis werken.”

Wim vult aan: “We gaan van kantoor naar clubhuis. Op kantoor wordt je creativiteit geprikkeld door toevalligheden. Je hebt een gesprek, je ziet iets liggen, er gebeurt iets en pats: de inspiratie slaat toe. Dat is belangrijk, want in deze kenniseconomie zijn goede ideeën onmisbaar.”

Rob denkt dat te veel inzetten op thuiswerken na corona kan betekenen dat je minder aantrekkelijk wordt voor jongeren. Tegelijkertijd betwijfelt hij of iedereen volledig terug naar kantoor wil komen. “Mijn advies? Overleg met je medewerkers. Vraag ze hoe zij het na corona voor zich zien en maak op basis daarvan een duidelijk plan.”

Meer gratis tips over jongeren en werk in YOUNG

Wil je meer weten over jongeren, werk en de huidige arbeidsmarkt? Bestel nu gratis YOUNG. Het magazine voor werkgevers, boordevol verhalen van jongeren, inzichten en tip van experts en ervaringen van bedrijven.